^SEHIPILER^
<
<
<
<
2004-yili 1-ayning 4-kuni kechqurun Qeshqer wilatiyi Mekit nahiyisining Tumental yezisidiki bir kona, aski tamliq oyde, qaynam tashqinliq ichide tughulghan kun naxshisi jaranglidi. Yasinjanning bu ikki eghiz oyluk qora-jayigha jem bolghan 20~30 adem bu yerni qaynaq bazadekla tiqma-tiqma qiliwetken idi. Eslide ular dunya boyiche eng kichik darwaz Adiljanning uch yashqa kirgenligini ten-tene qilishiwatqan ikan. Tugulghan kun naxshisi eytilip sham ochurulgende, telivizordin MTM(yeni Yersharidin Marsqa qoyup berilgen tekshurush eswabi) ning Marsqa yetip barghanliq xewiri anglitildi.
Adiljan: -Dada Mars digen ne?
Dadisi: -Tashqi pilanit.
Adiljan: -Yiraqmu?
Dadisi: -Yiraq.
Adiljan: Manga arqan tartip bersenglar men mengipla barattim.
Adiljanning mollaqtin birni etiwetip, bashmaltighini chiqirip turup eytqan bu omaq soz-herketliri, oydiki kopchilikni kuldurwetish bilen birge tolimu soyunduruwetken idi. Adiljanning bu sozi gerche balilarche eytilghan soz bolsimu, lekin uning arqan ustide mengish maharitige qanchilik derijide ishinidighanlighini koruwelish tes emes.
Putun dunya xelqining diqqiti MTMning Marsqa ghelibilik qonush ehwalida boliwatqan bu deqiqilerde , Adiljan qewetla xosh idi, chunki dadisi Yasinjan hemde taghisi Nur'eli ayrim-ayrim tort ekilip uni tebrikligendin sirt, uruq-tuqqanliri we taghisining dost yarenliri bolup 30 din koprek adem bu oyge jem bolishqan idi. Bu kuni ular yene Adiljanning taghisi bashchiliqidiki dehqanlar serik omigi qurush toghrisidimu muzakire elip berip, mushu xasiyetlik kunde meslihetnimu pishuruwaldi…
* * *
Nur'eli Adiljanning hem taghisi hem ustazi bolup, u Urumchidiki erkin mushtlishish kespi mektiwini putturgendin keyin, yurtigha qaytip xizmet tapalmay,Tayir bilen Ghaliptin ibaret ikki inisini terbiyelep, kocha doqmushlirida oyun qoyup tirikchilik qilmaqchi bolidu. Bularning meshq elip baridighan jayi Yasinjanning qorasi ichide bolup, ular mollaq etish, tengpungluq saqlash, bel egish, kaltek piqiritish qatarlik serik maharetlirini meshq qilish bilen birge hoyligha tartilghan dar ustidimu arilap meshiq elip baratti. Bu a'ilidiki eng etiwarliq bowaq Adiljanmu kepsizlik qilip, ularning meshqlirige arlishiwalatti, bu chagh Adiljanning tehi ikki yerim yashqa tolmighan, ayighi yengila chiqip, uyaqtin bu yaqqa yugurup yurudighan qozidek chaghliri idi.
Shu kunlerning biride Nur'eli meshqni yighip, ukilirini elip Yasinjan we Aygulning yenida tamaq yewatqinida, hoylidin Adiljanning "aka!…aka!…manga qara!" degen awazini anglaydu, angghiche Adiljangha tamaq berish uchun izdep chiqip ketken Aygulning alla-towisimu teng anglinidu. Nur'eli nime bolghunini bilelmey yugurup chiqqinida, Adiljan akisining tengshikini koturup, hoyligha meshq uchun tartip qoyulghan simning eng igiz nuqtisigha berip bolghaniken. Simning bir uchi yerge yene bir uchi derehning 3-4 metir igizliktiki gholigha tartilghan bolghachqa, Adiljan beriwalghan jaygha qol yetkuzguli bolmaytti. Uning ustige Adiljan tunji nowet dargha chiqqan bolghachqa, aldigha qarap mangghanda xoshalliqida hemmini unutqan bolsimu, qandaq qaytishni bilelmey temtirep qalghan idi…
Oghlining kichik turup asman pelek yerge chiqiwalghanliqidin chochup ketken Aygul, bir tereptin Adilni salamet chushuruwelishqa tirishsa, yene bir tereptin inisi Nur'elini eyipleytti. Buning bilen sorunda tehimu jiddi keypiyat shekillandi. Adiljanmu bayatin beri dargha chiqalighinidin meghrurlinip hijayghan bolsa, emdilikte qandaq qaytip chushushini bilalmay omchaymakta idi. Bir haza otkendin keyin, u taghisining korsetmisi boyiche keynige bir dessep, ikki dessep teslikte qaytip chushuwaldi.
Adiljan ene shundaq qilip, tunji qetimdila hichkimning yardimisiz dar ustide maharitini korsetti. Shundin keyin Adiljanning kepsizlik qilip dar ustige chiqiwelishi adettiki ishqa aylinip qaldi. Dadisi Yasinjan hemde apisi Aygul deslepki kunliri bu kiqik narsidining yiqilip chushushidin kop ensirigen, buninggha sewepchi bolghan Nur'elini kop eyipligen bolsimu, Adiljanning dargha chiqishini tossup bolalmay, axiri konupmu qaldi. Nur'elimu Adiljanning talant'igha qayil bolip, uni yaxshi terbiyelise yaramliq darwaz bolip chiqidighanliqigha kozi yetti. U shu teriqide Adiljanni ikki ay meshqlendurup, 8 metir igizlikke tartilghan 200 metir arliqta bimalal mangalaydighan haletke kelturdi. netijide u, Adiljanni dunya Jinis rikortigha yollashtek ulughwar pilanlarni konglige pukup, Urumchige yol aldi. Bu chaghda Adiljan emdila ikki yerim yashtin halqighan idi.
2003-yili 7-ayda Adiljan taghisi we akilirining hemraliqida Ürümchige keldi. Taghisi tunush bilishlirining korsetmisi boyiche, Ürümchi kechlik gezitige kelgeniken. Men tenterbiye muxbiri bolghachqa, uning ustige "Pelek shahi" Adil Hoshur 1997- yili Changjiang daryasi uchboghuzida; 2000- yili Hengshan teghidiki "Perishtiler yurti"da mojize yaritiwatqinida, neq meydan ziyaritida bolghanliqim uchun, bu shakichik darwaznimu manga tapshurdi.
Men pewqulladde ziyaret obektimni tunji korgunumde, emzigi tehiche aghzidin chushmigen bu shakichikning darda mangalaydighanliqigha taza kozum yetmidi. Shunga men resim tartiwelish bahanisi bilen, uning maharitini oz kozum bilen koriwelip, andin maqalisini yazmaqchi boldum. Bu dehqan balliri hetta tengshikinimu almastin Urumchige kelgeniken, men ularni shinjang serik omikining meshq zaligha elip kirdim. Bu yerdiki tengshekler sapla yashqa chong darwazlargha maslashturup yasalghan bolghachqa, meyli eghirliq we yaki tomluqi jehettin Adiljangha azraqmu mas kelmeytti. Shundaqtimu Nur'eli waqitliq ishlitip turush uchun tengshek tallashqa kiriship ketken idi.
-Aka…Aka…mawu bolidiken…
Adiljanning kichikkine qollirigha aranla ilishqan bir tengshekni dengsep korup digen bu sozliri, hemmimizni heyran qalduruwetti. Chunki, bu shakichikni darda mangalidimu deyli, emma emdila ikki yerim yashqa kirgen balining tengshekke baha bereleydighini hichkim xiyaligha kelturmigen idi, Uning ustige heliqi tengshek hem tom hem eghir idi. Adiljanning shu chaghdiki eghirliqi 16 kg bolip, koturwalghan tengshikining eghirliqi bolsa 8 kg etrapida idi.
Serik omikidikilerning chushlik aram waxtigha ulgurup barghanliqimiz uchun, yantuliqta(yantuliq derijisi 45~55 giradus) meshq qilidighan simdin belek ghol sim boshitiwetilgen iken, "mana men" digen dawazchilarmu bu hil yantuliqta aldirap maharet korsitip ketmeytti, emma Adiljan bolsa hich ikkilenmestinla bu yantu tartilghan sim ustide mengishni bashlawerdi. Gerche Adiljan uzun arliqta mengip maharet korsetmigen bolsimu, meni shu haman qayil qilip, bu shakichikning dar ustide heqiqeten talanti bar ikenligige ishendurdi. Shuning bilen men Adiljan toghrisidiki tunji suretlik xewirimni gezitimizde élan qildim.
Bu xewer élan qilinghandin keyin, jemiyette nahayiti chong tesir qozghap, her qaysi radio-teliwiziye we bashqa gezit-jornallidimu keyni -keynidin bu heqte xewerler berildi. Arliqta bu dehqan balliri Ürümchidiki turmushini qamdap turush uchun, dong kowruk etrapida simni qisqa hem pes tartip, bir mehel oyun qoydi. Bu oyun nurghun kishilerning qiziqishini qozghughan, nurghun kishilerning kongul soghisini qobul qilghan bolsimu, emma ularning Ürümchidiki chiqimigha dalda bolalmay, ikki ayghiche ihtisadi yetishmey yurtigha qaytishqa mejbur qildi.
Adil yurtigha barghandin keyin, uruq-tuqqanlirining we xolim-xoshnilirining qizghin kutiwelishigha erishti. Ular gezit-jornal we radio-teliwiziyige bu kichik cholpanning chiqqanliqlirini korup tolimu pexirlen’genlikini eytiship, Adiljan chong bolghuqe "pelek shahi" Adil Hoshurdinmu eship ketidighanliqlirini perez qiliship boldi. Dimisimu Adil Hoshur 7 yeshidin bashlap darda mengishni meshq qilip, 30 yeshida mojize yaratqan bolsa, bu shakichik 2 yashtin halqipla dar ustige chiqip boldi, shara'it yar bergen bolsa u mushtaptila mojize yaritip, putun dunya xelqini hang-tang qaldurghan bolatti. Emma yeterlik ihtisad bolmighanliqtin, bu dehqan balliri uchun u shara'it asan’gha chushmeytti. Bunisinimu ular alliburunla his qilghan idi. Qandaq qilish kerek?
Aridin uzun otmey Adiljanning 3 yashqa tolghan kuni yetip keldi, shu kuni uruq-tuqqan, dost- yarenler yighilip qalghanda bu mesile yene otturigha qoyuldi. Her xil, her yangza pikirler otturigha qoyulghandin keyin, "bashqilargha tayiniwalmastin oz aldigha ish tutush, ishni kichiktin bashlash" digen pikirge ortaqliship, Adiljan bashchiliqidiki "tengritagh janbazlar serik omiki" qurup, Shinjangning her qaysi jaylirida seyyare oyun qoyup, melum ihdisadi menbege ige bolghandin keyin, andin dunya jinis rikortigha iltimas qilish qararigha keldi. Netijide, uruq-tuqqanlarning az-tola yardem berishi we qollishi arqisida, shu kuni bu dehqanlar serik omiki resmi qurulghanliqi jakalinip, oyun qoyush ishlirigha teyyarliq bashlinip ketti.
2004-yili 1-ayning 26-kuni, bu dehqanlar serik omiki tunji meydan oyunini oz yurtida bashliwaldi. Bu yezigha nisbeten 5 yuanlik belet bahasi xeli ore hisaplansimu, emma yenila 3-4 yuz ademni jelip qilip, deslep qiliwaldi. Keynidinla Mekit nahiyisining Noruz bayrimida tehimu kop tamashibingha oyun qoyup, ozlirige bolghan ishenchisini teximu ashurdi. Ular yurttin ayrilip oyun qoyushqa mengish aldida, apet yuzbergen Chongqurchaqtimu bir meydan heqsiz oyun qoyup, teximu kop kishilerning hormitige we himayisige erishti.
Ular shu teriqide oyun qoyup Qeshqerge kelgende, manga telfon qilip, serik omikining nahayiti alqishliniwatqanliqini eytip, meni ziyaretke teklip qildi. Idare rehberlikining qoshulishi bilen men 2004-yili 3-ayda Qeshqerge berip ularni ziyaret qildim. Bu omekte Adiljan we Nur'elidin belek yene 10 nechcheylen bar bolip, bir chong mashinini kira qilip, mehsus kinohanilarni kotirige elip yurt arilap oyun qoyiwatqan iken. Biraq, bu dehqan balliri pilanliq halda ish elip barmighachqa, oyun qoyushta belgilik ihtisadi unumge erishsimu, emma shu oyunni orunlashturup qoyup bolghuche birmunche waqitni ziyade otkuzup, tapqan terginini mushu bihude otkuzgen kunliride yigen tamiqigha we yatqan yatiqigha aran yetkuzup kelgeniken.
Men ular bilen Qeshqer, Atush, Axsu sheherliride oyun qoyghunida bille bolghanidim. Bular bilen bille yurup, nurghun ishlarni oz kozim bilen kordum. Misal alsam, ular oyun qoyush aldida nurghun tosalghulargha uchraydiken, mesilen oyun qoyush meydanini sozleshkiche bir toqay yolni erinmestin besishigha toghra kelidiken, yene bezilerge azraq arqa ishik qilmaymu bolmaydiken, hetta hokimet orginidin alghan "oyun qoyush ijazetnamisi" saxta bolip chiqidighan ehwalmu yoq emes. Emma oyun qoyup bolghandin keyin, bular biraqla alhide imtiyazliq kishilerge aylinidiken, mesilen nurghun kishilirimiz bu shakichikning qeyser rohidin soyunup, uninggha ayrim pul berip kongul izhar qilidighan, ularni alahide mihman qilidighan ehwallarmu kop uchraydiken.
Atush shehirining medeniyet merkizi 700 din artuq adem sighidighan heshemetlik kino zali bolip, Adil bu yerde oyun qoyghanda, tamashibin ziyade kop bolip, beletni hayinigha satidighanlar ariliqtin obdanla paydigha erishkendin sirt, keynige kelgende belet setiwelishqa ulgurmigen bir qisim tamashibinlar, ishikke qaraydighan xadimlarnimu koterginiche meydangha bosup kirgen. Medeniyet merkizining mes'ulining diyishiche, meydanning bundaq toshup ketishini oylapmu baqmighan iken.
Axsu shehiride bolsa, bular oyun qoyidighangha sozlishish uchun medeniyet merkizige kirginide, ular Adiljanning atushtiki oyun qoyush ehwalidin xewerdar bolghan bolsa kerek, beletning pirsentini ayrishqa qoshulmay, 6000 yuange oyunni kotirige eliwalghan, biraq teshwiqatni yaxshi elip baralmighachqa, minggha yeqin adem sighidighan bu zalgha aran 300-400 tamashibin kirip, medeniyet merkizi Adiljanni teklip qilghan 6000 yuanning izinimu chiqiralmighan idi. Biraq oyunni neq meydanda turup korgen hemde Adiljangha qayil bolghan mes'ul xadim "oyun bek katta iken, teshwiqatni yaxshi elip barmighan guna silerde bolghachqa, bularning bir mochininimu kam qilmay beringlar! Ziyan silerge hisap." dep qol astidikilerni eyiplidi. Bu yerdiki oyun heqiqeten nahayiti heywetlik bolghan idi,chunki Adil bu yerde bir uchi sehnining otturigha yene bir uchi keyni tereptiki ikkinchi qewet korurmenler supisigha tartilghan 70 metir uzunliqtiki polat simdin, yeni hichqandaq bixeterlik tedbiri bolmighan ehwal astida, tamashibinlarning ustige tartilghan bu simdin bimalal otken idi.
Menmu bu dehqan ballirining Axsughiqe bolghan sapirige hemra bolghandin keyin, matiryalni yeterlik yighip Urumchige qayttim. Shundaqtimu yanila telfon arqiliq kunde digudek didarliship turduq.
Ularning keyinki ishliri digendek yaxshi bolmidi. Ular Axsuning ayrim nahiyeliride oyun qoyup, japagha chushluq unumge eriship bolalmighandin sirt, yene texi qoymuchigha uchrap bir nechche meydan oyunnimu bikargha qoyiwetti. Shu xapichiliqta Korlighimu chushmestin udul Turpan’gha kelip, bu sayahet shehiridin zor umutlerni kutken sadda dehqan balliri, palaketning teximu chongigha uchrap qelishini oylap chushigimu kirguzmigen idi.
Ularning Qashqarda birmunche aware bolup erishkan ning, Turpangha kelgende waqti otken kinishka bolup chiqip qelishi tolimu kulkilik ish boldi. Qandaqla bolmisun bu ularning Turpandila emes, bashqa jaylarda oyun qoyushigimu tosalghu bolup qalghan idi. Oyun qoyushni toxtitayli dise, patanggha birmunche qerz artilip boldi, mashinning ijare heqqimu shu peti turudu. dawamliq oyun qoyay dise sahta bolip chiqti. Shundaqtimu ular qerzni tolesh meqsidide, Ghuljigha berip bir meydan oyun qoyup baqti. Oyun nahayiti alqishqa erishti, biraq iqtisadi kirzisini hel qilghudek tapawetke erishelmigeshke ular waqtinche yurtigha qaytishqa mejbur boldi.
Ular nechche ay seyyare oyun qoyush jeryanida, gerche ixtisadi unumge korinerlik erishelmigen bolsimu, emma herqaysi jaylardiki axbaratliq shexiske aylinip, malum ijtima'I unumge erishti. SHinxua Agentliqi qatarliq memlikitimizdiki muntizim chong axbarat wastiliridimu Adiljanning dar ustide mengiwatqan korunushi namayen boldi. Biraq uyun qoyush ijazetnamisi bolmighachqa, ular bir mehel jim bolmaymu amal bolmidi.
Shu kunlerning biride, Urumchidiki malum bir aramgahning xojayini, Adiljanning maharitini korgendin keyin, bu shakichikning istiqbalining parlaq ikenlikige qayil bolup, uning bilen uzun yilliq toxtam tuzmakchi bolghan. Bu ishtin meningmu xewirim bar idi, toxtamlashqan kuni meni maslihatka chaqirmaqchi bolghan idi. Qizil tagh tenterbiye sariyida ning helqilghuch musabiqisini otkiziwatqan kuni Nureli jiddi telfon qiliptu, shundaqtimu men muxbirliq wezipisi ustide bolghachqa ularni bir saettin artuh sahlitip, musabiqe tugushi bilenla uchqandek bardim.
Bir waraq qeghezge 3 madda chushurulgen 40 yilliq toxtamni korup kulip kettim, Towa shundaqmu toxtam bolidiken, bir narside balining 40 yilliq toxtami 40 bet tugul 4 betmu yezilmaptu, hetta tohtam maddisimu totke yetmeydu. Uning ustige Adiljan 18 yashqa kirgendin keyin ozige ozi ige bolidighan tursa, qandaqmu dadisining chixi patsun? Man gapni agitmastinla, bundaq toxtamning hargizmu kuchke ige bolmaydighanliqini, toxtamni toliq, etrapliq qilip tuzup kelgende andin meslehet beridighanliqimni bildurdum. hazir buninggha hergiz meslehet berelmeymen, jawabim iniq: bundaq toxtam tuzushke bolmaydu. Digen geplirim her ikki terrepke yaqmidi bolghay, ikki saet jangjallashqandin keyin, men ozamning artuqche adem bolip qalghanliqimni his qilip, qaytip kettim.
Keyin anglisam ular shu toxtamgha qol qoyushup , Guangzhuda Tereqqi qilmaqchi bolup oktabirning axirqi kunliride Guangzhugha seper qiliptu. Guangzhuda ular yene bir shirket bilenmu toxtamliship Gungzhu yermenkisi mezgilide bir ay oyun qoyghandin keyin, tohtamlashquchi terep wedisige wapa qilmighanliqtin, tohtamni bikar qilip yene quruq qol yurtigha qaytip ketiptu.
Bu qetimmu ular bikargha ish qildi, biraq memlikitimizdiki nopozluq gezit-jornal, radi'o-teliwizor, tor bet qatarliq axbarat wastilirida bir mahal axbaratliq shexiske aylinip, memlikitimiz ichide dang chiqardi. Yene tehi 2004-yili 11-ayda merkizi teliwiziye istansining tekliwi bilen, digen pirogrammisida, kozni tengip kayniga dajish herikitini ghelbilik orunlap guwahnamigimu erishti.
